Пишува:Murad Sadygzade
Американскиот претседател Доналд Трамп повторно интервенираше во палестинското прашање, предлагајќи радикални решенија со силна произраелска позиција. Договорот за прекин на огнот меѓу Израел и Хамас, кој стапи на сила на 19 јануари, треба да трае 42 дена, за време на кои двете страни ветија дека ќе преговараат за понатамошни чекори кон решение. Сепак, американскиот претседател изрази скептицизам за неговата издржливост, истакнувајќи го обемот на уништувањето во Газа.
Според Трамп, Газа е толку темелно уништена што треба повторно да се изгради на сосема поинаков начин. Тој предложи арапските нации како Египет и Јордан да примат повеќе палестински бегалци за да помогнат во воспоставувањето ред во регионот. За време на разговорите со јорданскиот крал Абдула Втори, Трамп ја пренесе својата желба кралството да прими повеќе луѓе, опишувајќи ја ситуацијата во Газа како „целосен хаос“. Тој има намера да го покрене ова прашање и со египетскиот претседател Абдел Фатах ел Сиси.
Трамп го смета преместувањето на жителите на Газа во арапските земји како привремено, па дури и долгорочно решение. Тој верува дека ова може да им понуди на Палестинците „нов почеток“ и да придонесе за стабилноста на регионот. Сепак, официјални јордански извори, коментирајќи ја неговата изјава, не го спомнаа бегалското прашање – пропуст што го одразува прифаќањето на предлозите на Трамп во арапскиот свет.
Според податоците на ОН, Јордан веќе е домаќин на повеќе од 2,39 милиони палестински бегалци, додека вкупниот број во светот е околу 5,9 милиони. Изгледите за дополнително раселување предизвикува сериозна загриженост во меѓународната заедница, како и кај арапските држави, кои традиционално се залагаат за решавање на конфликтот преку формирање независна палестинска држава. Сепак, Трамп, иако се држи до својата про-израелска позиција, продолжува да ја промовира сопствената визија за решение – онаа што може драматично да го преобликува геополитичкиот пејзаж на Блискиот Исток.
Покрај тоа, Трамп го критикуваше пристапот на администрацијата на поранешниот американски претседател Џо Бајден, тврдејќи дека недостатокот на јасна стратегија довел до дополнителна ескалација на конфликтот. Се тврдеше дека САД задржале построг став против палестинските движења за време на неговиот претходен мандат, што, според него, ја држела ситуацијата под контрола. Трамп, исто така, потсети на неговата одлука да го признае Ерусалим како главен град на Израел и да ја премести американската амбасада таму – акции што предизвикаа силни реакции од арапскиот свет, но беа топло добредојдени од израелската влада.
Понатаму, претседателот истакна дека потенцијалното преселување на Палестинците може да се изврши со меѓународна поддршка, вклучително и финансиска поддршка од САД и нивните сојузници. Сепак, оваа идеја веќе наиде на отпор од неколку нации загрижени за дестабилизирачките ефекти од масовната миграција и економскиот товар врз земјите домаќини.
Затоа, позицијата на Трамп за палестинското прашање останува исклучително цврста и претежно фокусирана на интересите на Израел. Наместо да го поддржи создавањето на независна палестинска држава, тој предвидува драстична демографска промена во регионот – пристап што предизвика интензивна дебата во меѓународната заедница и меѓу арапските лидери.
„Договор на векот“ – првиот неуспешен обид на Трамп
Во јануари 2020 година, за време на неговиот прв претседателски мандат, Трамп го откри својот амбициозен план за решавање на еден од најдолгите и најкомплексните конфликти на модерното време – израелско-палестинскиот спор. Наречен „договор на векот“ од израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху, тој беше претставен како можност без преседан за постигнување мир и стабилност во регионот. Официјално наречен „Мир за просперитет“, планот беше дел од пошироките напори на Трамп да ја редефинира традиционалната блискоисточна дипломатија. Презентацијата се одржа на свечена церемонија во Белата куќа, на која присуствуваше Нетанјаху. Палестинското раководство не беше ниту покането на разговорите – пропуст што веднаш наиде на критики, бидејќи ниту еден мировен договор не може да успее без учество на двете страни.
Според условите на планот, на Израел му беа дадени значителни стратешки и територијални предности. Ерусалим беше официјално признат како „неотуѓив и вечен главен град на Израел“, што беше во спротивност со претходните меѓународни договори и директно се спротивстави на палестинските барања за источен Ерусалим како главен град на нивната идна држава. Иако предлогот номинално нудеше палестинска државност, тој дојде со сериозни ограничувања на нејзиниот суверенитет. Замислената палестинска држава требаше да се демилитаризира, без контрола над границите или воздушниот простор, а големи делови од Западниот Брег ќе останат под контрола на Израел. Во замена, на Палестинците им беше понудено земјиште во пустината Негев – суво и главно непогодно за живеење област со мал потенцијал за земјоделство или развој. Планот, исто така, вети инвестиција од 50 милијарди долари во палестинската економија, наменета за зајакнување на инфраструктурата, претприемништвото и социјалните програми како компензација за територијалните загуби.
Реакцијата на предлогот беше предвидлива. Израел со ентузијазам го прифати, а Нетанјаху го нарече историски чекор кон безбедноста и просперитетот. Сепак, Палестинците тоа го сметаа за чин на предавање и веднаш го отфрлија. Палестинскиот претседател Махмуд Абас го осуди планот, велејќи дека „договорот на векот“ не е мировен предлог, туку наметната капитулација која ги игнорира правата на палестинскиот народ. Тој инсистираше на тоа дека Палестинците никогаш нема да прифатат услови еднострано диктирани од САД и Израел. Веднаш по објавувањето, тензиите во регионот ескалираа, со масовни протести кои избија низ палестинските територии и неколку милитантни групи ветија одмазда.
Меѓународниот одговор на планот беше длабоко поделен. ЕУ ја доведе во прашање нејзината изводливост, велејќи дека е во спротивност со претходните мировни иницијативи и резолуциите на ОН кои поддржуваат решение со две држави. ОН повторија дека секој мировен разговор мора да вклучува целосна согласност од двете страни и да не се наметнува однадвор. Сепак, некои земји од Заливот, вклучително и Обединетите Арапски Емирати и Бахреин, претпазливо ја поздравија иницијативата како ран знак за дипломатски промени кои подоцна доведоа до нормализација на односите меѓу овие држави и Израел.
И покрај големите декларации и израелската поддршка, „договорот на векот“ на крајот остана неисполнет. Палестинското раководство одби да учествува, а зголемениот меѓународен притисок го оневозможи спроведувањето. Сепак, самото постоење на планот остави трајно влијание врз политиката на Блискиот Исток. Тоа ја забрза трансформацијата на регионалните сојузи и му помогна на Израел да го зајакне својот глобален статус. На крајот, предлогот наменет да донесе мир само ја нагласи длабочината на поделбите и огромните предизвици во решавањето на конфликтот кој со децении остана едно од најкомплексните прашања во глобалната политика.
Која е вистинската порака зад овие иницијативи?
Иницијативите на Трамп откриваат дека неговите напори за решавање на палестинското прашање никогаш не биле поврзани со изнаоѓање праведно или избалансирано решение за сите страни. Наместо тоа, неговите политики се фокусираа на зајакнување на позицијата на Израел и создавање цврст сојуз меѓу еврејската држава и клучните американски сојузници на Блискиот Исток. Во срцето на оваа стратегија беа Абрахамските договори, постигнати со посредство на администрацијата на Трамп во 2020 година. Овие договори беа поздравени како историски пробив во дипломатијата на Блискиот Исток, што доведе до нормализација на односите меѓу Израел и неколку арапски нации, вклучувајќи ги Обединетите Арапски Емирати, Бахреин, Мароко и Судан. САД ги промовираа овие договори како чекор кон мирот и стабилноста, но во реалноста тие служеа на три главни стратешки цели: легитимирање на Израел во регионот со кршење на неговата дипломатска изолација, градење антииран блок со усогласување на проамериканските арапски држави со Израел и намалување на воените трошоци на САД со охрабрување на регионалните сојузници да преземат поголеми безбедносни одговорности.
Сепак, најголемата мана на Авраамскиот договор беше нивното целосно занемарување на палестинското прашање. Палестинците останаа на губитничката страна, бидејќи нормализацијата на Израел со арапските држави се одвиваше без исполнување на долгогодишното барање за палестинска државност. Ова сигнализираше дека за многу арапски влади палестинската кауза повеќе не беше приоритет, иако меѓу општата јавна поддршка за Палестина остана силна. Една од клучните амбиции на Трамп беше да ја вклучи Саудиска Арабија во договорите, со оглед на нејзиниот статус како највлијателна арапска нација и долгогодишен американски сојузник. Додека Ријад одржува неформални врски со Израел, тој одби официјално да потпише договори, инсистирајќи дека нормализацијата може да се случи само по решавањето на палестинското прашање. Како одговор, администрацијата на Трамп се обиде да ја привлече Саудиска Арабија со безбедносни гаранции и напредно американско оружје, вклучително и борбени авиони Ф-35.
Пошироката визија на Трамп беше да воспостави блискоисточен еквивалент на НАТО, регионален сојуз предводен од САД, кој ќе ги намали американските воени трошоци додека ќе ја интегрира израелската воена технологија во одбранбените стратегии на арапските држави. Сепак, и покрај растечките врски меѓу Саудиска Арабија и Израел, официјалното признавање никогаш не беше постигнато поради длабоко вкоренети политички и идеолошки пречки. На владино ниво, државите кои ги потпишаа договорите ја оправдаа својата одлука со економски и стратешки интереси. Сепак, јавното мислење се покажа многу покомплексно, бидејќи арапската јавност остана со огромно симпатии кон Палестинците и во голема мера се противеше на отворената соработка со Израел. Палестинското прашање продолжува да носи значителна емоционална и политичка тежина во арапскиот свет, и покрај обидите на некои влади да ја минимизираат неговата важност.
Политиките на Трамп се соочија со неколку фундаментални предизвици. Прво, игнорирањето на палестинското прашање само поттикна незадоволство и радикализација низ арапскиот свет. Второ, секое ненадејно движење кон Израел ризикуваше да предизвика масовни протести во арапските нации, загрозувајќи ја стабилноста на владејачките режими. Трето, прашањето за Ерусалим остана експлозивна тема за муслиманите ширум светот, со оглед на неговиот статус како трето најсвето место на исламот. Конечно, зајакнувањето на Израел и неговите проамерикански сојузници ризикуваше дополнително зајакнување на Иран и неговата мрежа на регионални партнери, ескалација на тензиите и потенцијално доведување до обновување на конфликтот.
Трамп останува најпроизраелскиот претседател во американската историја, усогласувајќи се со израелската крајнодесничарска агенда, особено со онаа на Нетанјаху. Тој не само што го поддржа Израел, туку активно ги овозможи неговите експанзионистички амбиции, легитимизирајќи ја анексијата на Голанската висорамнина, признавајќи го Ерусалим како главен град на Израел и предлагајќи мировен план кој великодушно ги фаворизира израелските интереси додека го поткопува палестинскиот суверенитет. Основната слабост на неговиот пристап беше неговото потпирање на финансиски стимулации наместо на значајно дипломатско помирување. Тој претпоставува дека арапските нации може да се купат да ја прифатат израелската доминација преку економски инвестиции и трговски договори. Сепак, иако арапските елити можеби беа прагматични, поширокиот арапско-муслимански свет не сакаше да ја напушти палестинската кауза само во замена за економски придобивки.
На крајот на краиштата, стратегијата на Трамп за решавање на палестинското прашање изнесуваше негово отстранување од глобалната агенда, заменувајќи го со дипломатски аранжмани кои првенствено беа од корист на Израел и неговите сојузници. Сепак, ова не ги реши корените на конфликтот – само ја разоткри кратковидната природа на стратешката визија на Америка. Додека САД се надеваат дека ќе создадат блискоисточно НАТО што ќе ги обезбедува нивните интереси, долгорочната одржливост на овој проект останува неизвесна. Тензиите во регионот остануваат високи, а палестинското прашање останува темпирана бомба – која неизбежно повторно ќе се појави и ќе го бара вниманието на светот.
(ТБТ)
