Кога најголемиот светски производител на електрични возила одлучува да ја повлече рачната сопирачка токму кога се очекува да се префрли во петта брзина, светот застанува. Кина, земја која со години вложува милијарди во својата машинерија за електрични автомобили, создавајќи глобални гиганти како BYD, сега одлучи дека е доста. Новиот петгодишен план за 2026-2030 година ги исфрла електричните автомобили од буџетските приоритети. Нецеремонијално, несентиментално, речиси брутално јасно: кој сака да остане во играта мора да докаже дека може да трча без бастун.
Ова е повеќе од економска одлука. Ова е сеизмичка промена што ќе се почувствува од Шангај до Париз, од Детроит до Загреб. И кога Кина ќе трепне, глобалната индустрија почнува да се прашува: што по ѓаволите се случува?
Одлуката на Кина не паѓа од небото. По петнаесет години неуморно охрабрување, електричните автомобили во Кина станаа – норма. И не само норма, туку и доминантна. Во 2024 година, возилата со нова енергија (NEV) сочинуваа над половина од сите продадени автомобили во земјата. Повеќе од 50%. Замислете секој друг автомобил што го гледате на патот како се движи тивко без издувни гасови. Во Кина, тоа повеќе не е визија, туку статистика.
Само BYD произведува над три милиони електрични возила годишно, додека Geely го подигна својот технолошки арсенал на ново ниво благодарение на литиум-фосфатните (LFP) батерии кои се потрајни, побезбедни и изненадувачки достапни. Кина повеќе не е земја каде што се тестираат електрични возила – тоа е земја каде што се произведуваат масовно, се извезуваат и се усовршуваат. Индустрискиот екосистем, од рудници за литиум до гигантски линии за склопување, е затворен, самоодржлив и позрел од кога било.
Звучи идилично? На површината да. Но, под таа мазна, високотехнолошка фасада се крие систем кој влезе во општа хиперпродукција. Кина денес има над 160 производители на автомобили. Сто и шеесет! Толку многу брендови не би се вклопиле ниту во најлудиот каталог на локален саем за автомобили. И многу од нив не постојат поради генијални иновации, туку затоа што со години се под државна инфузија. Резултатот? Ценовна војна во која сите се сечат едни со други до коска, натрупување непродадена стока во магацини, двојно инвестирање во исти технологии и зависност од субвенции што е повеќе како индустриски наркотик отколку стимул.
Затоа одлуката на Кина е всушност ладна логика – и малку сурова, но ефикасна. Отстранувањето на субвенциите значи принудување на пазарот да се прочисти. Најслабите ќе пропаднат, средните ќе се борат, а најсилните ќе излезат уште посилни. Дарвин би бил горд. Пекиншките бирократи исто така.
Но, да не се залажуваме: државата не се повлекува затоа што го изгубила интересот за технологијата на иднината. Таа само го менува фронтот. Фокусот сега се префрла на сектори што Кина ги смета за клучни за технолошка независност и глобална доминација во наредните децении: вештачка интелигенција, полупроводници, квантни технологии и биотехнологија. Тука лежат новите стратешки приоритети. Тука се пишуваат следните поглавја од геополитичката конкуренција.
Планираните буџети не оставаат многу простор за толкување. 150 милијарди јуани се вложуваат во вештачка интелигенција – јасна порака дека Кина сака да ја намали својата зависност од странски модели и алгоритми. Двесте милијарди се насочени кон развој на домашно производство на полупроводници, со што Пекинг се обидува да ја затвори најопасната технолошка дупка во своите амбиции. Квантните технологии добиваат 80 милијарди, бидејќи идните воени и разузнавачки системи нема да бидат безбедни без нив. А биотехнологијата, можеби најтивкиот, но еден од најмоќните сектори, добива 120 милијарди за зајакнување на здравствената и фармацевтската независност.
Електричните автомобили во таа приказна едноставно повеќе не се приоритет. Не затоа што се неважни, туку затоа што Кина одлучи дека си ја завршила работата. Уреден, стабилен и масивен сектор кој сега може да се бори само. Како дете кое пораснало и повеќе не му треба раката на родителот за да ја премине улицата.
И додека Кина се свртува кон идните боишта, последиците за глобалната автомобилска индустрија ќе бидат неизбежни. Со укинувањето на субвенциите, кинеските производители ја губат зоната на удобност на домашниот пазар. И кога ќе стане тешко дома, логичната насока е надвор. Европа и САД можат да очекуваат бран на уште поагресивни кинески модели кои доаѓаат побрзо, поевтино и технички поимпресивно од кога било. Ако досега беше напнато, сега доаѓа вистинската игра.
Европските производители, од Фолксваген до Стелантис, со години се превртуваат помеѓу електрификација и стари модели. Тесла е сè уште силен играч, но Кина доаѓа со флота компании кои се навикнати да трошат помалку, да се развиваат побрзо и да преземаат повеќе ризици. Без субвенции, кинеските фирми ќе бидат принудени дополнително да го зголемат извозот за да ја одржат профитабилноста. Европа, со својата амбициозна цел за климатска неутралност до 2035 година, изгледа како совршен пазар за нив.
Со други зборови, не очекувајте повлекувањето на субвенциите од страна на Кина да го забави глобалниот раст на електричните возила. Напротив – може да го забрза. Секој нов електричен модел што ќе се појави на европските патишта ќе ја одрази оваа нова логика: „Ако повеќе не можеме да сметаме на државата, ќе сметаме на светот“.
Оваа транзиција означува крај на една ера. Кинеската индустрија за електрични возила влегува во својата фаза на зрелост – без заштитни тркала, без безбедносна мрежа. И токму затоа наредните години ќе бидат клучни. Кој и да ја преживее оваа транзиција, ќе ја дефинира иднината на електричната мобилност. Оние кои се навикнале на лесен раст можеби немаат сила да ја издржат претстојната бура. Но, оние кои се подготвени да се докажат со секој автомобил, секоја батерија, секоја иновација – тие ќе станат глобални титани.
Затоа што кога Кина ќе одлучи дека пазарот е зрел, тоа значи: игрите се завршени, сериозната работа започнува. А електричните автомобили, тивко, но неизбежно, влегуваат во фаза во која ќе се види кој навистина го заслужува своето место на врвот на светот.
