Регионот на југоисточниот медитерански брег, каде што се наоѓа државата Израел, не е богат со дијаманти.
Израел не поседува ниту еден рудник за дијаманти, но има најголема индустрија за преработка и трговија со дијаманти во центарот на Рамат Ган, во близина на Тел Авив.
Како е можен овој парадокс и од каде доаѓаат дијамантите?
Шест од десетте најголеми земји производители на дијаманти се во Африка, каде што, во текот на изминатите децении, Израел стратешки го прошири своето присуство преку инвестиции и профитираше од африканските рудници за дијаманти, пишува Форбс.
Израелските компании од овие земји увезуваат необработени дијаманти за сечење и полирање, значително зголемувајќи ја нивната вредност, и ги извезуваат глобално преку дистрибутивни центри во Антверпен, Лондон, Хонг Конг, Њујорк и Мумбаи.
Преку трговијата со воена опрема, израелските компании поврзани со војската наводно добиле пристап до дијаманти и други минерали по значително пониски цени, што помогнало во растот на нивната дијамантска индустрија. Сепак, растот на оваа индустрија, исто така, го зголемил страдањето на милиони луѓе, бидејќи се појавила трговијата со „крвави дијаманти“.
Терминот „крвав дијамант“ е измислен во контекст на глобалните злоупотреби на човековите права поврзани со трговијата со дијаманти, особено во воено разорените африкански земји.
Проблемот со крвавите дијаманти и нелегалната експлоатација на минерали во Демократска Република Конго (ДРК) е документиран со години, како што потврди Хабибу Џума од Африканскиот центар за координација и обука (AKEM).
„Овие минерали се вадат во услови на насилство, а профитот ги финансира вооружените групи кои ги продолжуваат конфликтите“, рече Џума.
ДРК се соочува со бројни вооружени фракции, особено групата М23 во источните провинции, кои се познати по сериозни кршења на човековите права, вклучително и убивање цивили и сексуално насилство, рече Еспоар Нгалукије, политички активист од ДРК.
Крвавите дијаманти поттикнаа граѓански војни и огромно страдање во земји како Сиера Леоне, Ангола и ДРК. И покрај напорите на меѓународната заедница преку Кимберлиевиот процес, нелегалната трговија продолжува.
Џума додаде дека Уганда и Руанда се вклучени во шверцот на минерали од ДРК и дека обете земји имаат блиски врски со Израел, чие влијание, рече тој, најчесто се канализира преку приватни актери и компании кои профитираат од нестабилноста во регионот.
Сепак, ова не е ништо ново. Уште во 2010 година, Хјуман рајтс воч предупреди во израелскиот весник „Маркер/Хаарец“ дека трговијата со „крвави дијаманти“ се одвива и во Зимбабве.
Во 2009 година, истражувачите на Хјуман рајтс воч интервјуираа десетици жртви и сведоци на злоупотреби на човековите права во дијамантските полиња во Зимбабве. Тие документираа убиства на повеќе од 200 луѓе, наводно од страна на зимбабвеската војска, како и тортура и употреба на принудна работа, вклучително и од страна на деца.
По ова откритие, беше воспоставен Кимберлискиот процес, меѓународна иницијатива што ја следи трговијата со дијаманти, за да се спречи влегувањето на крвави дијаманти на пазарот и да се заштитат човековите права. Тој беше воспоставен по војните во Западна Африка, а процесот вклучува земји што произведуваат и тргуваат со дијаманти, вклучувајќи ги Израел, САД, Белгија и Зимбабве, како и невладини организации.
Иако истражителите потврдија сериозни злоупотреби на човековите права во полињата Маранџ во Зимбабве, Кимберлискиот процес одби да го суспендира Зимбабве поради неговата техничка дефиниција за крвави дијаманти. Израел на крајот го презеде претседателството со процесот, а ситуацијата остана во голема мера непроменета, предупреди Хјуман рајтс воч.
Индустријата за дијаманти во криза
Нисим Зуарец, претседател на Израелската берза за дијаманти, рече дека индустријата се соочува со „егзистенцијална закана“ откако САД ги укинаа царините за дијаманти од Белгија и Европската Унија, но не и од Израел, објави YNet Global.
„Владата треба да се разбуди“, рекол Зуарец.
„Кога САД ги укинаа царините за Европа и го изоставија Израел, тоа е како да ни кажуваат дека повеќе не сме релевантни. Израел е една од четирите најголеми берзи за дијаманти во светот. Ако Европа ги укине царините, Израел го заслужува истото. Ова не е само економско прашање, ова е прашање на национална гордост кое се распаѓа пред нашите очи“, додаде тој.
Во моментов, САД наметнуваат царина од 15% за израелските дијаманти. Дијамантите увезени од Европската Унија влегуваат во САД без царина. Претставниците на берзата и индустријата апелираат до Кабинетот на премиерот, Министерството за финансии и Министерството за економија да преговараат со Вашингтон за ослободување од царина за увоз на дијаманти, слично на она што ѝ е доделено на Европа. Тие исто така сакаат странските компании што работат во рамките на Израелската берза за дијаманти да бидат ослободени од данок на добивка како дел од предложената зона за слободна трговија.
Според берзата, увозот на полирани дијаманти се намалил за 32,9% во изминатата година, додека извозот се намалил за 35,7%.
„Ова не се само бројки“, изјави Зуарец.
„Тие претставуваат 6.000 семејства на работ на губење на своите средства за живот. Ова е генерациско наследство кое се распаѓа додека владата ја игнорира реалноста“, рече тој.
Што значат дијамантите за Израел
Индустријата за дијаманти во Израел придонесува околу 1 милијарда долари годишно за Министерството за одбрана и е еден од најважните извори на финансирање за сите воени активности на Израел. Трговијата со дијаманти и поврзаната индустрија за оружје му овозможуваат на Израел да ги експлоатира африканските ресурси и да финансира воени и населбени проекти, што предизвика сериозни критики.
Израел долго време е центар на глобалната индустрија за дијаманти, фокусирана на сечење, полирање и трговија. Нејзината берза за дијаманти Рамат Ган игра клучна улога во меѓународната трговија, а индустријата придонесува значаен дел од економијата. Во 2014 година, трговијата со дијаманти достигна 9,2 милијарди долари, додека во 2023 година секторот „скапоцени камења и благородни метали“ учествуваше со 12,3% во вкупниот извоз.
ДРК е четвртиот најголем производител на дијаманти во светот, со околу 12% од глобалното производство во 2023 година, главно преку занаетчиско рударство. Иако нема цврсти докази дека израелските актери се директно вклучени во конфликтните дијаманти, извештаите сугерираат дека некои профитирале користејќи врски во соседните земји.
Бени Штајнмец и Ден Гертлер, истакнати израелски бизнисмени, се длабоко вклучени во контроверзиите околу африканската трговија со дијаманти. Штајнмец, осуден во Швајцарија во 2021 година за поткуп во Гвинеја, ја водеше BSG Resources, компанија која профитираше од природните ресурси во ДРК и ја снабдуваше Tiffany & Co., додека наводно ја поддржуваше израелската војска.
Гертлер, близок сојузник на поранешниот претседател на ДРК, го монополизираше извозот на дијаманти преку IDI-Конго, контролирајќи 70% од профитот и користејќи сомнителни практики, вклучително и поткуп. Неговите активности доведоа до санкции од САД за корупција и дестабилизација на Конго.
Израелската индустрија за дијаманти, вклучително и Берзата за дијаманти, е делумно поврзана со финансирање на војската и контроверзните операции во Африка.
Реакција на ОН
ОН реагира на злоупотребите на човековите права во овој случај од 2009 година, но Израел ги отфрли обвинувањата од панел на експерти на ОН дека можеби е вклучен во нелегалниот извоз и продажба на таканаречени „крвави дијаманти“ од Брегот на Слоновата Коска.
Израелскиот инспектор за дијаманти Шмуел Мордехаи во тоа време изјави дека е шокиран од „лажните обвинувања“ во извештајот до Советот за безбедност на ОН за меѓународно почитување на санкциите на ОН наметнати на Брегот на Слоновата Коска.
Покрај Израел, панелот ги именуваше и Обединетите Арапски Емирати, Либан, Гвинеја и Либерија како земји кои треба да ги засилат напорите за спроведување на четиригодишното ембарго на ОН за купување необработени дијаманти од западноафриканската земја.
„Израел никогаш не тргувал со дијаманти со Брегот на Слоновата Коска“, рече Мордехаи во тогашната изјава.
„Шокирани сме од овие лажни обвинувања и целосно ги отфрламе“, додал тој.
Се очекуваше Советот за безбедност да го обнови ембаргото за оружје за продажба на необработени дијаманти и да воведе други санкции врз Брегот на Слоновата Коска, кој сè уште се опоравуваше од граѓанската војна.
Извештајот препорача Ерусалим „темелно да ја истражи можната вмешаност на израелски граѓани и компании во нелегалниот извоз на необработени дијаманти од Брегот на Слоновата Коска“.
Мордехаи во тоа време рече дека експертите на ОН го посетиле Израел двапати во последните години и добиле „недвосмислени докази“ дека Израел никогаш не тргувал со необработени дијаманти од Брегот на Слоновата Коска или од која било друга земја што не е членка на Кимберлискиот процес.
