Му честитам на г-дин Туфан Ерхурман, кој денес беше избран за претседател според неофицијалните резултати од изборите одржани во Турската Република Северен Кипар.
Се надевам дека овие избори, кои уште еднаш ја покажуваат демократската зрелост на Турската Република Северен Кипар и ја одразуваат волјата на нашите браќа и сестри од кипарските Турци на гласачките места, ќе бидат корисни за нашите земји и нашиот регион, напиша турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган на социјалните мрежи по повод претседателските избори во Турската Република Северен Кипар (ТРСК) на 19 октомври.
„Како Турција, ние ќе продолжиме да ги браниме суверените права и интереси на кипарските Турци на сите платформи“, додаде тој.
„Како Турција, ние ќе продолжиме да ги браниме суверените права и интереси на кипарските Турци на сите платформи“, додаде тој.
Туфан Ерхурман, 51-годишен академик, поранешен премиер (2018-2019) и лидер на Републиканската турска партија (RTP), сестринска партија на турската Републиканска народна партија (CHP), го победи актуелниот претседател Ерсин Татар на изборите. Ерхуман освои 62,76 проценти од гласовите наспроти 35,81 процент на Татар, со излезност од (само) 64,9 проценти.
„Гласачите на турски Кипар го отфрлаат лидерот поддржан од Ердоган“, гласи насловот на извештајот на новинската агенција АФП.
„Кандидатот за федерација победи со убедлива победа на изборите во Северен Кипар“ (Bianet, турски опозициски портал на англиски јазик), „Убедливата победа на кандидатот на кипарските Турци, кој е за ЕУ, ги зголемува надежите за мир“ (Guardian), „Кипарските Турци избраа умерен лидер во клучна промена на политиката“ (Politico) се некои од насловите во странските медиуми (Bianet не е странски, но се чини дека е).
Секој од нив е тенденциозен на свој начин, но она што им е заедничко е што одразуваат верување во некоја клучна промена во статусот на Турската Република Северен Кипар и односите со Јужен Кипар. Повеќе за тоа колку е ова оправдано ќе дознаеме малку подоцна.
Кипар доби независност во 1960 година кога Британците, чија колонија беше од 1925 година (каква збрка од турски преговарачи во Лозана, или поточно Договорот од Лозана, стана ова е друга и долга приказна), повеќе не можеа да ги контролираат конфликтите, кои самите ги поттикнаа на почетокот, меѓу двете етнички заедници – кипарските Грци и кипарските Турци.
Конфликтот помеѓу две аспирации, Еносис – политичкото обединување на Кипар и Грција, што е само дел од таканаречената Мегали идеја („голема идеја“) или „сите Грци во една држава“ и Таксим, или поделба, што беше реактивна идеја – „ако се случи еносис, ќе се случи и таксим“ доведе до насилство во заедницата, кое кулминираше по јули 1974 година кога грчката воена хунта ја собори легалната влада (претседателот Макариос) со државен удар со цел анексија на Кипар.
Турската интервенција, на која имаше право како земја гарант (Велика Британија ја одби поканата на тогашниот премиер Еџевит да интервенираат заедно), го подели островот на јужен грчки дел и северен турски дел.
Оваа четиринеделна операција на Кипар, која започна на 20 јули 1974 година и заврши на 18 август, го спречи уништувањето на кипарските Турци и анексијата на островот. Прогласувањето на независноста на Турската Република Северен Кипар беше донесено на 15 ноември 1983 година, но никој освен Турција не ја признава оваа де факто држава.
Педесет години напори за „обединување на островот“ се во тек, а овие напори донекаде потсетуваат на Ајнштајновата (апокрифна) дефиниција за лудило – правење на истото одново и одново и очекување на различни резултати.
Последниот пат кога обединувањето изгледаше на дофат беше во април 2004 година, кога планот на тогашниот генерален секретар на ОН, Кофи Анан, кој требаше да биде прифатен од двете општества на истовремени референдуми во грчкиот и турскиот дел на Кипар, беше поткопан од Европската Унија (газејќи го сопствениот принцип дека земјите-кандидатки немаат територијални спорови) ветувајќи му на грчкиот дел дека ќе биде примен во Унијата без оглед на исходот од тие референдуми.
Додека кипарските Турци гласаа за обединување, кипарските Грци гласаа против и помалку од една недела подоцна станаа членки на ЕУ.
Потоа дојдоа разговорите во Кран Монтана во 2017 година. Целта беше да се обединат кипарските Турци и кипарските Грци во рамките на федерација. Сепак, кипарските Грци се повлекоа од разговорите, а разговорите пропаднаа. Тие пропаднаа поради одбивањето на Грција да прифати дека идната федерација треба да се состои од две независни, суверени и рамноправни држави.
И тоа всушност кажува сè за тоа зошто обединувањето не може да се случи, грчката страна не ја прифаќа турската страна како рамноправна, туку сака доминација.
Ова нè враќа на претходно споменатите наслови со придавки како „профедерална“ и/или „проевропска“ поврзани со Туфан Ерхурман.
На пример, разгледајте ги неговите зборови.
– Ќе има две рамноправни составни држави, два региона, а овие две заедници ќе ги вршат своите овластувања суверено. Никој не може да се меша.
Овие изјави укажуваат на парадигмата на „две рамноправни составни држави“, што ја затвора вратата за формулата „една суверена федерација“ што грчката кипарска страна ја промовира со години. Со други зборови, Ерхурман ја брани тезата за „суверена еднаквост“, која Турција ја промовира во последните години, со следниот модел: два народа, два региона, два структурни суверенитети и политичка рамнотежа заснована на согласност, а не на присилно партнерство“, пишува Хилал Каплан во Сабах. Дали ова изгледа како голем пресврт?
Забележувајќи дека победата на Ерхурман не беше дочекана со радост и фанфари во грчките кипарски и грчките медиуми, таа наведува:
– Катимерини напиша, се соочуваме со некој кој нема да се врати на старата преговарачка маса.
Филелефтерос изрази загриженост, велејќи:
– Тој зборува за федерација, но всушност се обидува да наметне државност на турската страна. Ова би можело да нè одведе во ќош.
Политис, од друга страна, го категоризираше, имплицирајќи:
– Тој не е ниту гласноговорник на Анкара како Татар, ниту компромисист како Акинџи. Ќе го донесе барањето за еднаков суверенитет на преговарачката маса, и се сеќава на изјавата на Ерхурман од изборната ноќ:
– Одредувањето на надворешната политика на Кипар без консултација со Турција никогаш не било опција. Ниту пак ќе биде опција за време на мојот мандат.
Од горенаведеното, може да се забележи глупоста (и фалењето) на насловот на АФП со целото „отфрлање на лидерот поддржан од Ердоган“.
Сепак, не сите ги сфаќаат резултатите од овие избори лесно. Девлет Бахчели, лидер на Партијата за националистичко движење (МХП), која е во сојуз наречен Народен сојуз со владејачката Партија на правдата и развојот (АКП), предупреди во говорот пред парламентот во вторник, 21 октомври, за опасностите од играње со идеи за федерација.
– Кипар е турски, тоа е татковина на Турците. Предлозите за федерација се неважечки. Кипар е наше национално прашање и нема враќање назад од ова прашање. Турската Република Северен Кипар треба да се придружи на Турција.
Кипар е многу повеќе од остров. Кипар е предводник на Источниот Медитеран, крвотокот на турската нација и политичката, стратешката и геополитичката мисија на турскиот дух за независност и постоење. Безбедноста и иднината на Кипар се едно исто како и безбедноста и иднината на Република Турција. Во овој контекст, Кипар е турски и секогаш ќе остане таков – рече Бахчели.
И покрај своите години, Бахчели е жесток говорник, но и многу искусен и промислен политичар, чии идеи често се предвесници на насоката што ја избира Народната алијанса.
Хилал Каплан ја наслови својата колумна од која цитирав „Избори на ТРСК: Лажна тревога или нова можност?“, Берџан Тутар под наслов „Редот е на Кипар!“ исто така пишува во Сабах:
– Во моментов, глобалните и регионалните геополитички ветрови дуваат во корист на Турција во врска со Кипар. Накратко, процесот на враќање на Кипар во својата татковина ќе биде дополнително забрзан со нови иницијативи. Затоа, без оглед на тоа кој кандидат ќе победи на денешните избори, победници ќе бидат кипарските Турци, независна ТРСК и Турција.
Процесот на враќање на Кипар кон своите корени и неговото признавање како суверена држава ќе биде дополнително зајакнат. Ова веќе не е прашање на можност, туку на време. Турција ги решава своите вековни проблеми еден по еден. Сега е време да се одврзе последниот јазол во Кипар. Глобалните и регионалните геополитички трендови веќе го покажуваат ова.
Во политиката, сè е во тајмингот.
